معماری اصفهان درطول تاریخ
اصفهان به عنوان یکی از ۳ کلان شهر ایران و ۱۴ کلان شهر خاور میانه با بیش از ۱۰۰۰ سال قدمت تاریخی و فرهنگی در جهان شناخته می شود. اصفهان در قلب ایران میزبان تمدن ها و سلسله های پادشاهی بزرگ مانند آل بویه، سلجوقیان و صفویان بوده است.
اصفهان به واسطه داشتن معماری زیبای ایران، مساجد، پل های مسقف، مناره ها منحصربفرد، میدان های تاریخی و بافت سنتی چهارباغ، به نصف جهان مشهور است.
از نظر بافت تاریخی و سنتی، اصفهان جزء معدود شهرهای ایران است که اقوام مختلف با آداب و رسوم مختلف را در خود جای داده و معماری شهری اصفهان نیز به همین دلیل در طول زمان دستخوش تغییرات بزرگی شده است. خانه های تاریخی بازمانده از زمان صفویه و قاجار همچنان در مرکز شهر اصفهان جای دارد و بسیاری از آنها تبدیل به محلی برای گردشگری و صنعت هتل داری شده است.
تاریخچه معماری اصفهان
از منظر تاریخی، معماری اصفهان به سه دسته کلی تقسیم می شود :
- پیش از اسلام
از دوره پیش از اسلام، چیزی به جز بقایای آتشکدهای در کوه آتشگاه، اکتشافات اندکی در تپه اشرف و همچنین پل شهرستان (متعلق به دوران ساسانیان) بجا نمانده‌است که از میان آن سه، تنها بنای برپا و برجا پل شهرستان است.
- سلجوقیان
معماری سلجوقیان — که به ویژه در مسجد جامع نمود می‌یابد — ساده و بی‌پیرایه اما با ظرافت فراوان است. از ویژگی‌های دیگر معماری این دوره سکوت و درونگرایی به دور از هر گونه جلوه‌گری آن است. به جای آنکه بیننده تحت تأثیر آنی قرار گیرد، آرام آرام زیبائی و عظمت اسرارآمیز آن را در جای خود احساس می‌کند، برخلاف معماری و هنر دوره صفوی که توجه به جلوه‌های رنگ و نور و چشمگیری و درخشندگی از ویژگی‌های آن است.
آرامگاه ملکشاه و سلطان سنجر و خواجه نظام الملک از آثار تاریخی این دوره در شهر اصفهان می‌باشد. یکی از قدیمی‌ترین شهرهای اصفهان شهر گز در ۱۰ کیلومتری اصفهان است یکی از آثار مهم باقی‌مانده در این شهر، مسجد جامع شهر مربوط به دوره سلجوقیان است.
نمایی از فضای گنبدخانهٔ تاج‌الملک، از وزرای دوره سلجوقی
- صفویان
عصر صفوی، عصر کمال و شکوفایی نبوغ معماری و شهرسازی در ایران است. هنرمندان شهر جلفای آذربایجان اوج شکوه معماری ایران را در اصفهان به نمایش گذاشتند. زیباترین و با شکوه‌ترین آثار معماری ایرانی اسلامی در همین دوره، توسط معماران خلاق و هنرمندی چون محمدرضا و علی اکبر اصفهانی آفریده شد.
اصفهان در مرکز امپراتوری صفوی قرار داشت و نسبت به قزوین به خراسان نزدیک تر بود. موقعیت جغرافیایی این شهر موجب افزایش سرعت عکس‌العمل شاه در مقابل تهدیدات ازبکان و عثمانیان بود. شاه عباس بدون ایجاد تغییرات عمده در بخش قدیمی شهر، بخش‌های جدیدی را به آن افزود. میدان نقش جهان، دولتخانه و خیابان چهارباغ در کنار بخش‌های قدیمی شهر ساخته شدند.
معماری اصفهان در عصر حاضر
اصفهان در دوران پهلوی اول و دوم در حوزه مدیریت شهری و معماری، تغییرات زیادی به خود دید. پیدایش اتومبیل در شهر نیازمند ایجاد معابر جدید و خیابان هایی برای عبور و تردد این وسایل نقلیه جدید بود. چندتا از پل های تاریخی میزان تردد اتومبیل ها شدند و برخی میدان های تاریخی مانند میدان نقش جهان، باید توانایی گردش و ظرفیت این تعداد خودرو را می داشتند.
در دوره پهلوی اول دولت نقشی فعال و مهم در اجرای طرح های مختلف ایفا می‌کرد و برای نخستین بار بود که از معماران بیگانه برای ساخت ادارات، وزارتخانه‌ها و کارخانجات استفاده نمود و برنامه بازسازی با سرعت و وسعت زیادی اجرا شد که بر اثر آن بسیاری از طرح های سنتی در شهرهای بزرگی چون اصفهان از بین رفت و به شهرها عناصر جدیدی مانند خیابان برای تردد اتومبیل، مجموعه‌هایی با عملکرد جدید همچون مجموعه ایستگاه راه آهن و … اضافه شدند از طرف دیگر تخریب بافت قدیمی شهرها هم از همین دوران آغاز شد.
دولت ایران تعیین کننده سبک معماری بود و اغلب پروژه های معماری را دولت اجرا می کرد. به طوری که از سال ۱۳۱۰ ه.ش نخستین نشانه‌های مدرن شدن ساختار شهر با احداث خیابان‌های بزرگ جهت آمد و شد اتومبیل شکل گرفت و انجمن آثار ملی با هدف حفظ، نگهداری و مرمت آثار تاریخی در این دوره تاسیس شد. ( ایمنا )
فهرست کارخانجات نساجی اصفهان در امتداد محور چهارباغ و رودخانه
- کارخانه وطن- هفت دست
- کارخانه ریسباف
- کارخانه نور
- کارخانه زاینده رود
- کارخانه دخانیات
- کارخانه پشمباف (تغییر کاربری به صداو سیما)
- کارخانه صنایع پشم
- کارخانه شهرضای جدید
- کارخانه بافناز
بافت تاریخی اصفهان در سال های اخیر دستخوش تغییرات زیادی شده است ولی با برنامه ریزی و مدیریت شهری از انجام برخی مرتفع سازی ها در بافت مرکزی و حاشیه زاینده رود جلوگیری شده است. قوانین شهرداری نیز در حوزه ساختمان سخت گیرانه بوده و هرگونه ساخت و ساز در محدوده های تاریخی مشخص شده با شرایط خاصی قابل انجام است.
منازل قدیمی در اصفهان که از نظر ساخت دارای استحکام مناسبی هستند، در سال های اخیر با انجام خدمات بازسازی خانه در اصفهان و یا نغییرات در دکوراسیون داخلی منزل در اصفهان، توانسته اند محیط داخلی و حتی نمای ساختمان را به سلیقه نسل جدید نزدیک تر کنند.
